Urodził się we Lwowie. Był synem Bolesława, z zawodu agenta handlowego oraz Kazimiery ze Swaryczyńskich. Uczęszczał do gimnazjum św. Anny w Krakowie. Jesienią 1918 roku, gdy wybuchły starcia z Ukraińcami, wraz z kolegami z klasy zgłosił się ochotniczo do wojska. Ciężko ranny w jednej z potyczek, został ewakuowany na tyły i przeniesiony do rezerwy. W 1919, już po złożeniu egzaminu dojrzałości, podjął decyzję o rozpoczęciu studiów medycznych na Wydziale Lekarskim UJ. Ukończył je w 1925 roku, uzyskując dyplom oraz tytuł doktora wszech nauk lekarskich. W latach 1926-1928 przebywał w Szwajcarii. Powodem wyjazdu była konieczność leczenia sanatoryjnego w ośrodku kostno-stawowym w Leysin odnawiających się wojennych ran. W tym czasie coraz wyraźniej pociągała go psychiatria. Stąd przez pół roku, na zasadach pełnego wolontariatu, pracował w słynnej Klinice Psychiatrycznej Uniwersytetu Zurychskiego— Burghólzli. Tu zetknął się po raz pierwszy z psychoanalizą i najnowszymi wówczas trendami w światowej neurologii i psychiatrii. Mając dobre referencje mógł rozpocząć starania o asystenturę, zdecydował się jednak na powrót do Polski. Przemyśliwał już wówczas o rozpoczęciu studiów w zakresie filozofii, które podjął w 1928 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jednocześnie bliżej zainteresował się historią medycyny, widząc w niej istotne dopełnienie wykształcenia lekarskiego. W latach 1928–1935 pełnił funkcję asystenta Zakładzie Historii Medycyny u prof. Szumowskiego. W roku 1931 habilitował się na UJ jako docent historii filozofii i medycyny. Niemal natychmiast nadeszła propozycja profesury nadzwyczajnej wraz z uniwersytetu wileńskiego. Katedry i zakładu nie zdołał objąć jedynie dlatego, że w skutek reformy ministra Jędrzejewicza ograniczono znacznie środki finansowe na potrzeby uczelni oraz zlikwidowano szereg zakładów i katedr w tym również tę w Wilnie. Nie mając większych perspektyw w Krakowie, jak i otrzymawszy propozycję ordynatury Zakładu Psychiatrycznego w Kocborowie, zdecydował się w 1935 roku poświęcić psychiatrii, choć historii medycyny nigdy nie zarzucił. W Kocborowie zastała go wojna, później okupacja. Z odwagą i poświęceniem ukrywał Polaków i Żydów w podziemiach szpitala, sporządzał fałszywe historie chorób by ustrzec tych, którym groziło niebezpieczeństwo ze strony okupanta. Wojnę udało mu się przetrwać. Zaraz po jej zakończeniu włączył się w budowę od podstaw nowego ośrodka akademickiego w Gdańsku. W 1946 roku rozpoczął organizowanie Katedry i Zakładu Historii Medycyny. Wraz z tym została przyznana mu profesura zwyczajna. Po zawieszeniu, a później rozwiązaniu katedr i zakładów historii medycyny, w 1950 roku Bilikiewicz objął kierownictwo Katedry i Kliniki Psychiatrii w gdańskiej Akademii Medycznej. W 1948 został wybrany członkiem korespondencyjnym Polskiej Akademii Umiejętności. W tym też roku uzyskał habilitację z zakresu psychiatrii na uniwersytecie we Wrocławiu. Był pierwszym prezesem powstałego w 1956 roku Gdańskiego Towarzystwa Naukowego. W 1957 roku został wiceprzewodniczącym powołanego wówczas do życia Polskiego Towarzystwa Historii Medycyny. W 1971 roku przeszedł w stan spoczynku. Zmarł 10 listopada 1980 roku w Gdańsku. Pochowany został na cmentarzu Łostowickim.

Bilikiewicz jest postrzegany jako jeden z głównych przedstawicieli nurtu psychiatrii poszukującej biologicznych podstaw w genezie i rozwoju psychoz. Był zwolennikiem wykorzystania metod farmakologicznych w leczeniu schorzeń o podłożu psychotycznym. Już w okresie międzywojnia zajmował się aktywnie klinicznym zastosowaniem psychoanalizy w diagnostyce klinicznej. Z ważniejszych prac powstałych w tamtym czasie można wymienić Psychoanalizę w praktyce lekarskiej (1935) Psychologię marzenia sennego (1937 i 1948) oraz Psychoterapię (1938). Z kolei jego prace z historii medycyny cechowała pogłębiona analiza pod kątem doktryn i szkół filozoficznych tak jak to miało miejsce w przypadku poświęconej rozwojowi poglądów embriologicznych w nowożytnej medycynie – Die Embriologie im Zeitalter des Barock und des Rokoko (Lispsk 1932). Do dnia dzisiejszego dobrym punktem odniesienia pozostaje Rys historii anatomii (1952) opublikowany w kolejnym z wydań podręcznika anatomii człowieka Adama Bochenka. Natomiast praca Maciej z Miechowa na tle medycyny Odrodzenia (1960) była udaną próbą krytycznego spojrzenia na legendę jaka wokół Miechowity narosła czyniąc zeń najwybitniejszego lekarza doby renesansu. Wspólnie z Janem Gallusem stworzył pierwsze opracowanie historii psychiatrii polskiej – Psychiatria polska na tle dziejowym (PZWL 1962). Jeszcze przed wojną zaproponował własną, oryginalną epistemologię, która kształtowała się wokół pojęcia perspektywizmu badawczego, starając się tym samym rozwiązać problemy metodologiczne jakie były udziałem badaczy zajmujących się problematyką filozoficzną i historyczną w polu nauk lekarskich.

Ryszard W. Gryglewski

Bibliografia:

Tadeusz Bilikiewicz: Wspomnienia autobiograficzne. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 1978, R. 23, nr 1, s. 11-12.

Ryszard W. Gryglewski: Historia medycyny według Tadeusza Bilikiewicza. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 2013, R. 58, nr 2, s. 39-56.

Eugeniusz Sieńkowski: Bilikiewicz Tadeusz, Antoni. Słownik biograficzny polskich nauk medycznych XX wieku. Warszawa 1994, t. 1, z. 2, s. 15-17.

Halina Sulestrowska: Prof. dr med. dr fil. Tadeusz Bilikiewicz – wspomnienie pośmiertne. Psychiatria Polska 1981, t. 15, nr 3, s. 321-326.